✍️ अस्मिता भुषाल

एउटा मिनरल वाटरको बोतलमा हल्का पहेँलो पहेँलो पातलो रस। के हो भनी सोध्दा बाबाले सानी मलाई औषधी हो भनेर जवाफ दिनु भो। पछि थाहा भयो, बाबालाई जन्डिस भएको रहेछ र त्यो रस हाम्रो गाउँघरको भाषामा “कटट्याङ्ग्रो”को रस रहेछ र जन्डिस लागेको बेला यो फलको र विशेषगरी फलको रसको बढी महत्व हुने रहेछ। मैले यो फल मेरो जिल्लाबाहिरका साथीहरूसँग हिँड्दा पनि धेरै देखेँ, तर कसैले यसको नाम थाहा छ? भन्दा मैले स्थानीय नाम भन्न हिच्किचाउथेँ, कारण- मलाई त्यो नाम राम्ररी भन्न नआएर। खोजौँला भनेको नाम अहिले लकडाउनले बल्ल सम्झायो, यसलाई तारा फल भनिँदो रहेछ, अङ्ग्रेजिमा star fruit। आफ्नै गाउँघरमा प्रशस्तै फलेको फलको बारेमा मलाईजस्तै अरूलाई पनि थाहा छैन कि भन्ने लाग्यो र यसको बारेमा लेख्ने जोस चढिहाल्यो।

तारा फल (Star Fruit ) लाई संसार भरि चिनाउन सकिने ( वैज्ञानिक नाम) चाहिँ Averrhoa carambola रहेछ र यो ओग्जालिडेशी (oxalidaceae) परिवारअन्तर्गत पर्ने रहेछ। यसको नेपाली नाम स्थान र समुदाय अनुसार फरकफरक हुन सक्छ, तर सामान्यतया यसलाई तारा फल, कन्तरा, आदि नाम दिइएको मैले भेटेँ। यसलाई तारा फल (star fruit) नाम दिनुको पछाडि यो फल काटेपछि तारा जस्तो आकार देखिनु रहेछ। विदेशतिर यो फलको चर्चा बढ्दो क्रममा रहेछ अझ विशेषगरी खाडी मुलुकतिर यो फल बढि लोकप्रिय रहेको भेटियो र भारतमै पनि लखनाउ लगायतका ठाउँहरुमा गर्मीयाममा यसको व्यवसायिक रुपमै उत्पादन हुँदै आएको रहेछ।

# कस्तो ठाउँमा खेती गर्न सकिन्छ त यो फल ?

यो फलको खेती समुद्रि सतहदेखि ४००० मिटरसम्मको उचाइमा गर्न सकिन्छ र नेपालमा चितवन, नवलपरासी, नुवाकोट, मकवानपुर, कञ्चनपुर र तराईका लगभग सबैजसो जिल्लाहरूमा वा गर्मी स्थानमा सफलतापूर्वक खेती गर्न सकिन्छ। फूल फुल्नकालागि यस फललाई कम्तिमा पनि ६०° फरेनहाईट तापक्रम आवश्यक पर्ने भएकाले जाडो स्थानमा यसको फल लाग्न समस्या हुन सक्छ। रोपेको छोटो समयमा (५वर्षमा) फल दिने र स्वपरागसेचन हुने यो फल सदाबहार बनस्पति हो जसलाई अन्य फलफूलजस्तो धेरै स्याहारसुसार चाहिँदैन र भौगोलिक विविधता भएको फराकिलो स्थानमा खेती गर्न सकिन्छ। माटोको पि.एच. (pH) मान ५.५-६.५ भएको, प्राङ्गारिक पदार्थ प्रशस्त र पानी निकासीको राम्रो प्रबन्ध भएको जग्गा यस फलको खेतीकालागि अनुकूल रहन्छ।