महामारीले सिकाएको पाठ #Covid19

✍️ हेमन्त गौतम
आयुर्वेद क्याम्पस,कीर्तिपुर

पृथ्वीमा जीवनको विकास संग-संगै विभिन्न काल-खण्डमा मानव निर्मित अथवा प्राकृतिक महामारी सवै जीवहरुले भोग्दै आएका छन् । नेपालमा गएको २०७२ सालको महाभूकम्पपछि जीवनशैली अझैसम्म राम्रोसंग सामान्य हुन सकेको छैन भने विश्वका कतिपय देशहरुमा प्रथम विश्वयुद्ध, दोश्रो विश्वयुद्धको प्रभाव अझै पर्दै आएको छ । सरुवा रोगहरु मध्ये भाइरसबाट संक्रमण हुने रोगहरुले विश्वलाई आतंकित गर्दै आएको देखिन्छ जसमा एचआईभि/एड्स, जीका भाइरस, स्वाइन फ्लु (एच1एन1),इबोला, बर्ड फ्लु(एच5एन1),सार्स, मर्स, कोरोना आदि इत्यादी पर्दछन् । अहिले विश्वभरि महामारीको रुपमा फैलिएको कोरोना भाइरस संक्रमण सन् २००२ मा चाइनामा देखिएको कोरोना भाइरस कै अर्को प्रजाति हो ।आजको मितिसम्म कोभीड-१९(कोरोना भाइरस)बाट विश्वभरि करिब २५ लाख जना संक्रमित छन्, एक लाख सत्तरी हजार जनाले मृत्यूवरण गरिसकेका छन् ।अझै सम्म यसको ठेट उपचार र खोपको विकास हुन सकेको छैन । अझै लक्षण अनुरुप नै चिकित्सा हुँदै आएको छ र अझै कति समयसम्म फैलिने हो यसको कुनै टुंगो छैन ।कोरोना भाइरसको एउटा निश्चित कुरा त के छ भने, यसको औषधि निर्माण भए पश्चात् पनि यसले आफ्नो प्रभाव केहि दशक सम्म पार्ने नै छ । समाजको मानसिक र आर्थिक, शारिरीक पक्षमा प्रतक्ष तथा अप्रत्यक्ष रुपमा प्रभाव रहने छ ।

मन अस्थिर हुनु यसको स्वभाव नै हो । लकडाउनका क्रममा काम खासै नहुने, दिनरातभर घर भित्रै बस्ने, आय:श्रोत नहुनु, आर्थिक समस्या हुनु, घर परिवार संग टाढा हुनु, महत्वपूर्ण कामहरु रोकिनु आदि कुराहरुले मुख्य रूपमा घरका जिम्मेवार व्यक्तिमा यसले नराम्रो मानसिक समस्या पार्न सक्दछ । निन्द्रा नलाग्नु, मुटुको धड्कन बढ्नु, एकान्तमा बस्न रुचाउनु, उज्ज्यालो मन नपर्नु, अध्यारोमा बस्न रुचाउनु,कुनै कुरामा ध्यान दिन नसक्नु, रिस उठिरहनु, मध्यपान धूमपान तर्फ मन लाग्नु, आत्महत्याको सोच आउनु आदि लक्षणहरु देखिन सक्छन ।यस्तो समयमा परिवार देखि टाढा भएका; पढाइका निम्ति विदेश तथा शहरमा बस्दै आएका, वैदेसिक रोजगारमा पलायन भएका यूवाहरु,दैनिक परिश्रम गरेर जिवीकोपार्जन गर्दै आएका र परिवारका जिम्मेवार व्यक्तिमा धेरै देखिने गर्छ । यी समस्याहरु तत्काल देखिएता पनि यसले दीर्घकाल सम्म असर गर्ने गर्छ ।स्थिति सामान्य भएपछि पनि परिवारको आर्थिक-मानसिक अवस्था एका एक सामान्य नहुन सक्छ । मानसिक समस्या यदि घरपरिवार, छरछिमेक, साथि-भाइ आदिमा देखिए उनिहरूलाई त्यस अवस्थाबाट बाहिर निस्किन मद्दत गर्नु जो-कोहीको कर्तव्य हुन्छ । त्यो व्यक्तिसंग निरन्तर कुरा-कानी गर्ने, खेलकुद, योग, प्राणायाममा ध्यान केन्द्रित गराउने र आवस्यक परे चिकित्सकको मानसिक परामर्श समेत लिने व्यवस्था मिलाउनु पर्छ ।
तर समाजमा सबै नकारात्मक असर मात्र पार्छ भन्ने छैन, दुख परेको समयमा एक-आपसमा सहयोगको भावना पनि विकास भएको पाइन्छ । देशको विकास कृषि विना सम्भव छैन भन्ने चेतना पनि सबैलाई भएको हुनुपर्छ । कृषक, स्वास्थ्यकर्मीहरुलाई हेरिने दृष्टि, जनताले कुशल नेतृत्वको चयन गर्न नसग्दाको परिणामको पनि सबैलाई चेतना भएको हुनुपर्छ ।

नेपालजस्तो विकासोन्मुख देश प्रारम्भ कालदेखि नै आर्थिक समस्याको मारमा परेको देखिन्छ । यस महामारीले नेपाल मात्रै हैन सबै भन्दा विकसित मुलुक अमेरिका, चिन, यूरोपियन देशका साथै सबै देशमा आर्थिक समस्या पार्ने निश्चित छ । एउटा व्यक्ति देखि लिएर सम्पूर्ण विश्वभरि पनि यसले दीर्घकालीन असर गर्नेछ । यसको प्रतक्ष मारमा निम्न आय:श्रोत भएका गरिबी मुलुकका सर्वसाधारण धेरै हुने अनुमान गरिन्छ । कालो बजारी र मूल्य वृद्धि तत्काल सबैले भोग्ने गरेको समस्या हो । भर्खर उदाउंदै गरेका कलकारखानामा पनि यसको प्रभाव पर्ने अनुमान गर्न सकिन्छ ।  यसो हुँदा श्रमिकले ज्यालादारी नपाउने, कलकारखाना नै बन्द गर्नु पर्ने अवस्था आउने हुन्छ, यस्तै सयौं कलकारखाना यसरी बन्द हुनाले देशको अर्थतन्त्र पनि धरापमा पर्न सक्नेछ । यसका लागि नीतिगत तहमा महत्वपूर्ण निर्णय गर्नु नै पर्ने हुन्छ । तत्काल सरोकारवाला निकायहरुले कालोबजारी, र मूल्यवृद्धि रोक्न कदम चाल्नुपर्ने महत्वपूर्ण छ । यसले गरिब जनता कोरोना भाइरस को त्रास भन्दा भोकको त्रासले विचलित हुने अवस्था आएको छ । सामान्य स्थिति आउँदा बित्तिकै देशले कृषिलाई प्राथमिकता दिएर देश विकासको मेरुदण्ड बनाउन आवस्यक छ । खेतीयोग्य जमीनमा सहरीकरण मौलाउँदो छ, गाउँका खेतीयोग्य खेत वारी जंगलमा परिणत हुँदै छन् । विदेशमा गएका यूवाहरुलाई देशमै कृषि ,उद्धोग, उद्धम गर्ने बन्दोवस्थ गराउन सके आर्थिक सम्वृद्धी सम्भव छ ।

कोरोना भाइरसको महामारी; नेपाललाई आर्थिक सम्वृद्ध गर्न अवसर हुन सक्छ, केहि दशक भित्र नै विश्वमा फरक पहिचान बनाउन सक्छ , यदि सबै जना आफ्नो कर्तव्य बुझेर काम गर्न सकेमा ।

सम्वृद्द नेपाल,सुखी नेपाली सम्भव तुल्याउनका लागि सम्बन्धित निकाय द्वारा व्यवहारिक नीति निर्माण तर्जुमा गरिनुपर्छ र त्यसका साथै सम्पूर्ण जनता यस महामारीबाट स्वावलम्बनको पाठ सिकी सचेत हुन जरुरि छ ।